Ояндаи ягон давлати сохибихтиёр аз сифр сохта намешавад, балки ба таҳкурсии мустаҳкаме такя мекунад, ки унсурхои асосии он дониш ва ҷустуҷӯи доимии бемайлони тараққиёт мебошанд. Барои Ҷумҳурии Тоҷикистон, кишвари дорои таърихи ҳазорсолаҳо ва мероси беназири тамаддунӣ, маориф ва инноватсия на танҳо ҷузъҳои феҳристи авлавиятҳои давлатӣ, балки як роҳи стратегӣ ва ягона роҳи дурусти шукуфоии устувор, рушди иқтисодӣ ва муҳимтар аз ҳама таҳкими истиқлолияти миллӣ мебошад. Мо ба ҷавонон, донишҷӯён, элитаи зеҳнӣ ва тамоми шаҳрвандони кишвар муроҷиат мекунем: бидонед, ки сармоягузорӣ ба зеҳни худ, технологияҳои нав ва таҳсилоти босифат имрӯз гарави суботи иҷтимоӣ, некӯаҳволии иқтисодӣ ва фардо мавқеи боэътимоду устувори миллат аст. Мо ба зарурати ҷаҳиши интеллектуалӣ рӯ ба рӯ мешавем ва ин ҷаҳиш бояд ба дарки амиқи иқтидори таърихии мо асос ёбад.

Барои баҳои воқеъӣ додан ба аҳамияти ҳаётии илм ва маорифи умумихалқӣ мо бояд саҳифаҳои заррини гузаштаи халқи тоҷикро аз нав аз назар гузаронем. Аҷдодони бузурги мо, ки дар айёми гул-гулшукуфии Мовароуннаҳр ва Хуросон нашъунамо ёфтаанд, на танҳо олимон, балки пешравони зиёӣ буданд, ки дастовардҳои илмию фарҳангии онҳо заминаи ғоявию методии рушди тамаддуни ҷаҳониро гузоштаанд. Ин мероси зеҳнӣ, ки саршор аз ифтихор ва рӯҳияи баланд аст, бояд барои мо, шаҳрвандони муосир, барои ноил шудан ба дастовардҳои инноватсионии худ як ангезаи тавоно ва пойдор хизмат кунад.

Ибни Сино (980–1037) на танҳо як ном аст, балки рамзи универсалӣ, амиқӣ ва ба низом даровардани дониш аст. Вай на танҳо табиб, балки файласуф, физик, химик, астроном ва шоири боистеъдод ҳам буд. Асари монументалии ӯ «Қонуни тиб» ( ал-Қонун фит-тибб ) як меъёри мактабҳои тиббӣ гардид ва дар тӯли зиёда аз даҳ аср аҳамият ва эътибори худро ҳам дар Шарқ ва ҳам дар Аврупо нигоҳ доштааст.

Корнамоии Ибни Сино на танҳо дар ба низом даровардани донишҳои Гиппократ ва Гален, балки дар кашфиёти ҳақиқӣ ва навоварона низ мебошад. Вай аввалин бор дар таърихи тиб тавсифи дурусти чунин беморихои мураккаб, монанди менингит, захми меъда, силро додааст. Кори ӯ нишон дод, ки муваффақияти ҳақиқии илмӣ на танҳо ихтисоси маҳдуд, балки дониши энсиклопедӣ, бисёрҷанба, инчунин муносибати байнисоҳавӣ дар ҳалли мушкилотро талаб мекунад. Донишҷӯёни муосири тоҷик бояд ба намунаи Ибни Сино пайравӣ намуда, барои ҷаҳонбинии васеъ талош кунанд ва худро бо ҳудуди як фан маҳдуд накунанд.

Ал-Берунӣ (973-1048) яке аз бузургтарин мутафаккирони ҳама давру замон ҳисобида мешавад. Хизматҳои ӯ дар рушди астрономия, математика, география, минералогия ва илми таърих бебаҳоанд.

Истифодаи усулҳои тадқиқоти эмпирикӣ ва таҳлили математикӣ ба ӯ имкон дод, ки ба натиҷаҳои аҷоиб ноил гардад. У хеле пеш аз Коперник ва астрономҳои аврупоӣ як фарзияи далерона ва дақиқро ба миён гузошт, ки гуё Замин на танҳо дар атрофи Офтоб давр мезанад, балки дар атрофи меҳвари худ низ давр мезанад. Гузашта аз ин, Ал-Берунӣ танҳо бо формулаҳои тригонометрӣ ва мушоҳидаҳои худаш атрофи сайёраро бо дақиқии бениҳоят ҳайратовар барои замони худ ҳисоб кардааст. Дарсе, ки ӯ ба мо медиҳад, қудрати тафаккури интиқодӣ, мушоҳидаи истисноӣ ва омодагӣ ба муқобила бо догмаҳои нодурусти муқарраршуда, маҳсуб аст. Рушди инноватсионӣ ҳамеша аз шубҳаҳои аз ҷиҳати илмӣ асоснок ва таҳлили амиқи воқеиятҳои мавҷуда оғоз меёбад.

Ҳарчанд пайдоиши дақиқи Ал-Хоразмӣ ( тақрибан 780 – тақрибан 850) мавзӯи баҳсҳои академикӣ боқӣ мемонад, саҳми таърихии ӯ дар математикаи минтақавӣ ва ҷаҳонӣ инкорнопазир ва амиқ аст. Ӯро ба таври ҳақиқӣ яке аз падарони алгебра ва асосгузори математикаи муосири ҳисоббарорӣ медонанд.

Номи ӯ (бо лотинӣ ҳамчун Algoritmi ) истилоҳи машҳури калидӣ дар илми информатика ва барномасозӣ - "алгоритм"-ро ба вуҷуд меорад. Рисолаи у оид ба илми ҳисоббарор, ки ба олам истилохи «алгебра» (аз арабӣ «ал-ҷабр») додааст, дар амалияи илмии ҷаҳон системаи мавқеи даҳӣ ва мафҳуми сифрро мукаррар кардааст. Намунаи Ал-Хоразмӣ далели бевосита ва раднашавандаи он аст, ки тадқиқоти фундаменталии илмӣ аз чониби аҷдодони мо ҳазор сол муқаддам анҷом додашуда, асоси тамоми ҷаҳони рақамӣ ва технологияҳои IT-ро ташкил додааст. Барои донишҷӯёни имрузаи Точикистон азхуд кардани барномасазӣ, мантик ва кибернетика бояд давомдиҳии бевосита ва пуршарафи мактаби бузурги математикаи Ал-Хоразмӣ ба ҳисоб равад.

Тарбия дар асоси ибрату корнамоии ин донишмандони барҷастаро бо ҳисси ифтихори миллӣ маҳдуд кардан мумкин нест. Он бояд ба иштироки фаъолона ва созандаи ҳар як шаҳрванд дар бунёди Тоҷикистони муосир табдил ёбад. Карзи мо дар назди гузашта – вазифаи мо дар назди оянда аст.

Аввалан, мо бояд ба мушкилоти рақамӣ бирасем. Агар Ал-Хоразмӣ ба ҷаҳониён заминаи компютерӣ дода бошад, пас ҷавонони имрӯзаи тоҷик бояд технологияҳои пешрафтаи иттилоотӣ, барномасозӣ ва амнияти кибериро азхуд ва татбиқ кунанд. Ин акнун на танҳо як касби бонуфуз, балки василаи бунёдии баланд бардоштани рақобатпазирии кишвар дар арсаи байналмилалӣ ва таъмини соҳибихтиёрии иттилоотии он мебошад.

Сониян, барои сифати бемайлони дониш кӯшиш кардан лозим аст. Ҳамон гуна ки Ибни Сино на танҳо табиб, балки файласуфи бузург буд, мо низ бояд дониши амиқ ва бунёдиро аз соҳиб шудан ба дипломҳои расмӣ авлавият диҳем. Таҳсилоти босифат, ки ба тафаккури интиқодӣ ва такмили пайвастаи худ асос ёфтааст, бояд дар асри 21 "Ал-Қонун"-и мо гардад.

Сеюм, шаҳрвандон бояд навовариҳоро фаъолона дастгирӣ ва ҳавасманд кунанд. Ин маънои дастгирии ташаббусҳои ҳукуматро, ки ба рушди неруи илмию техникӣ нигаронида шудааст ва ҳавасмандии маънавӣ ва иҷтимоӣ ба ҳамаи онҳое, ки барои бахшҳои асосии иқтисодиёти мо: кишоварзӣ, тиб, энергетика ва муҳити зист ҳалли нав, самаранок ва аз ҷиҳати экологӣ тоза пешниҳод мекунанд, дорад. Муҳити иҷтимоӣ бояд барои таваккал ва ҷустуҷӯи эҷодӣ мусоид бошад.

Дар партави чолишҳои геополитикӣ ва иқтисодии имрӯза, маориф на танҳо вазифаи иҷтимоӣ, балки аслиҳаи асосии геополитикии мо дар муқобили камбизоатӣ, ақибмонии технологӣ ва таҳдидҳои иҷтимоӣ мебошад. Ин воситаи боэътимоди мо барои ноил шудан ба шукуфоии устувор аст.

Ҳар як донишҷӯ барои таҳсили худ масъул аст. Ҳар як падару модар вазифадор аст, ки дар фарзандони худ меҳри дониш ва эҳтироми қонунро бедор созад. Ҳар як шаҳрванд барои фароҳам овардани фазои ҷомеа, ки ақлу заҳматро қадр мекунад, масъул аст. Тоҷикистон танҳо бо талошҳои муштарак бо такя ба хиради ниёгони бузург ва неруи навовариҳои муосир метавонад дилпурона ба қатори давлатҳои пешрафта ва гул-гулшукуфо шомил шавад. Роҳи таърихан муайяншудаи мо роҳи дониш, илм, пешравӣ, нур аст ва мо бояд онро бошарафона пеш гирем.

Ш. Шодиев, устоди ДПДТТХ