Дар татбиқи муносибати босалоҳият бояд дар назар дошт, ки методҳои фаъол дар ҷараёни таълим ҳар як машғулият чӣ тавр истифода бурда мешаванд. Технологияҳои навро ҳамчун дастоварди таҷриба дар ҷойи зарурӣ дар раванди таълим ҷойгир бояд намуд. Ҳама гуна тағйирот дар муносибат ва ҳамкории иштирокчиёни раванди таълим зарур аст.

Дар замони муосир дар технологияи таълим муассисаҳои таҳсилоти олӣ тағйироти назаррас дар татбиқи муносибати босалоҳият ба назар мерасанд. Тавре таҳлилҳо нишон доданд, салоҳиятнокии хатмкунандагон дар навбати аввал дар касбияти онҳо ошкор мешаванд.

Технология ва методҳои ташаккули салоҳиятнокии донишҷӯён

Ташаккули салоҳияти умумӣ ва касбӣ ифодакунандаи фаъолияти донишҷӯён дар ҳалли вазифаҳои таълими ва аз худ намудани салоҳиятҳои алоҳидаи он мебошад. Компонентҳои асосии баланд бардоштани салоҳиятнокии данишҷӯён когнетивӣ, тамоилгарӣ ва амалиётӣ мебошад, ки минбаъд дар тарзи фаъолияти онҳо интегратсияро ба вуҷуд меорад. Давраи хотимавии ташаккули салоҳиятнокӣ пайдо намудани таҷрибаи ҳалли вазифаҳои амилӣ мебошад. Се гурӯҳ методҳои дар боло номбаргардида, ба монанди методҳои таълими ананавӣ, касби ва фаъолияти таълимӣ-касбӣ дар ташаккули компанентҳои салоҳиятнокӣ мавқеи асосиро ишғол менамояд. Дарки моҳияти методҳо дар ташаккули компанентҳои салоҳиятнокӣ иқтидори ҳалли вазифаҳои интихобнамударо тавоно мегардонад.

Системаи таълими лексионӣ-семинарии то имрӯз амалкунанда ба баланд бардоштани дониш, малака ва маҳорати донишҷӯён равона шуда буд. Дар ин метод дараҷаи аз худ намудани мавод 40% ва бо истифода аз аёниятҳо, презинтатся ва видиероликҳо то 60%-ро дар бар мегирад. Дар ҳолати истифода намудани аёният, презентатсия ва видеороликҳо ва талафуз доираи дониш боз ҳам васеъ мегардад.

Л.С. Висотский кайд намудааст, ки «Худ ба худ хондани калима ва алокаманд гардидани он бо ашё ба дарки мафҳум оварда намерасонад, танҳо дар ҷараёни фаъолияти гуногунҷабҳаи маърифатӣ, ки баҳри ба даст овардани мақсади муайян равона гардидааст, фаҳмиш ҳосил мегардад».

Мавқеи технология ва методҳои таълим дар ташаккули қисматҳои салоҳият:

• гурӯҳи технологияи методҳо;
• мавқеи методҳо дар ташаккули қисматҳои салоҳиятнокӣ;
• технология ва методҳои фаъолияти таълими анъанавӣ (лексия ва семинарҳо);
• ташаккули дониш дар бораи асосҳои майлкунии иҷрои фаъолият, тарзи умумигардонӣ ва методҳо, усулҳои шахсии ҳалли масъала;
• технология ва методҳои фаъолияти касбӣ
• коркар ва азхуд намудани қисматҳои салоҳиятро ташаккулдиҳанда ва ҳамгироии минбаъдаи онҳо дар раванди таълим ва инкишофдиҳандаи фаъолияти касбӣ;
• технология ва методҳои фаъолияти таълимӣ-касбӣ;
• коркард ва аз худ намудани қисмати ҷудогонаи ташаккулдиҳандаи салоҳиятнокӣ ва ҳамгироии минбаъдаи он дар шароити махсуси фаъолияти таълимӣ-касбӣ ё дар таҷриба зери роҳбарии омӯзгор.

Бо вуҷуди маҳдудиятҳо низоми таълими лексионӣ-семинарӣ, фаъолияти инноватсионӣ, бешубҳа, мавқеи арзанда дорад. Мансубияти он ҳамчун яке аз технологияи ғунҷоиши ахборӣ ва ҳисоби сексия ва семинарҳои қисмати дарккуни  ва тафаккури умумӣ ва салоҳияти касбӣ пойдор мебошад. Дар робита бо зарурати тадӣиқи мақсадҳои нави таҳсилотӣ мансубияти вазифавӣ, шакл ва методи гузаронидани машғулияти лексионӣ бояд тағйир дода шавад. Инкишофи кисмати зеҳнӣ дар ташаккули омадагии донишҷӯ ва фаъолияти касбӣ мавқеи асосиро ишғол менамояд.

Дар раванди лексияҳои барқароркунӣ, воридшавӣ, фронталӣ ё умумигардонӣ проблемаҳои методологии дорои моҳияти мазмуннукӣ омухта, дониш ба танзим дароварда шуда, таркиби онҳо ҷудо карда мешавад. Лексияҳои барқароршавиро гузаронидан мақсаднок мебошад, он вазифаҳоро кушода, фаъолияти таълимро дар ҷараёни омӯзиш муайян ва таъмин менамояд.

Лексияҳои ҷамъмбастӣ аз фан ё гурӯҳи фанҳо дар давраи ба анҷом расидани фанни таълимӣ хонда мешаванд. Дар доираи он салоҳияти умумӣ ё касбӣ ташаккул ёфта, на танҳо вазифаи таштишотиро иҷро менамояд, балки донишҳоеро, ки донишҷӯ аз фанҳои гуногун ҳосил намудааст, мустаҳкам мегардонад. Дар ин ҳолат лексия на танҳо вазифаи ба донишҷӯ додани дониш, балки ифодакунандаи тасаввуроти чуқур ва фаврии илмӣ, методологӣ ва ахборӣ касбӣ мебошад.

Дар накша бештар лексияҳое самаранок мебошанд, ки тибқи талаботи шакли фаъоли таълими сохта шудаанд. Дар натиҷаи чунин муносибат он аз доираи лексияҳои ахборотӣ мебарояд.

Шералӣ Қоидов, устоди ДПДТТ дар шаҳри Хуҷанд