Аз мушоҳидаҳои чанд даҳсолаи охир ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки ифротгароӣ  ва терроризм ба суръати умум дар ҷаҳони муосир рушд карда истодааст. Чанд омилҳое, ҳастанд, ки ин навъи мубориза дар шеваи ҷудоиталабон, динситезон ҷойгоҳи хосса пайдо кардаааст. Бадбахтӣ он аст, ки фарҷоми амалҳои ноҷавонмардона боиси сар задани низоъҳои бардавом, куштори сокинони бегуноҳ, валангор намудани кишварҳо ва дар таҳлука нигоҳ доштани инсонҳо мегарданд.

Мавзӯи муқовимат бо экстремизм, терроризм ва ифротгароӣ дар ҷомеа аз тарафи олимон ва муҳаққиқони ватанию хориҷӣ талошҳои чиддие анҷом дода шуданд, ки ҳар яке ба паҳлуҳои гуногуни ин масъала рушанӣ андохта, роҳу василаҳои баромадан аз ин мушкилоти воқеан глобалиро пешниҳод намуданд. Яъне, барои ҳалли мушкилоти худ «инсонҳо» ҳатто ба даҳшатноктарин рафтор даст зада, бо куштор ва нест намудани ҳарифон қаноатманд нашуда, дар дили инсонҳо тарсу ҳарос ва ноумедиро ҷо намуда, ҳадафҳои худро бо ҳар роҳу васила роҳандозӣ менамуданд.

Рӯйдодҳои чанд моҳи охири ҷаҳон, тезу тунд гардидани вазъ дар кишварҳои ҳамсояамон Афғонистон, Қирғизистон ва дигар кишварҳои дунё  терроризм ва экстремизм ҳамчун хатари аввалияи умумибашарӣ эътироф шудааст. Кишварҳои дунёро зарур аст, ки дар мубориза бо терроризм ва экстремизм муттаҳид шуда, бо фароҳам овардани фазои солим боварӣ, эҳтиром ба манфиатҳои умумибашарӣ дар пешорӯи хатари даҳшатбор чун кӯҳ пой бар ҷо истодагарӣ намуда, ҷиҳати аз байн бурдани ин зуҳурот фаъолият намоянд.

Азамҷон Усмонов, устоди ДПДТТ дар шаҳри Хуҷанд

Нашр шуд: 27 майи 2023

Дида шуд: 238 маротиба

Муҳаммадиқболи Садриддин ба ҳайси “довари ҳақгӯ” дар барномаи навбатӣ сокинони ҷамоати деҳоти Ворух ва Чоркӯҳ, хосса ҷавононро ба он айбдор кард, ки дар шабакаи иҷтимоӣ фаъол нестанд. Фикри онҳоро, яъне созмони “Паймони милли”- ро дастгирӣ намекунанд. Охир ҷаноби “ҳарзагӯ” Шумоёнро чӣ гуна дастгирӣ кунанд, вақте мардумро ба кӯчаи сарбаста, ваъдаҳои болохонадор даъват мекунед, амммо амалан кореро анҷфом намедиҳед. Аз минбари баланд сухан кардан, айберо ҷустан, “тавонои худро нишон додан” камоли мардӣ нест. Агар тавонӣ биё ба Тоҷикистон исбот кун, ки ту бегунаҳӣ. Он гоҳ ҷавонони  Чоркӯҳӣ ва Ворухӣ туро ҳимоя мекунанд.Вақте  дар сарҳад ҷанг шуд, ту куҷо будӣ. Агар воқеан ҳам дилат ба миллат месӯхт меомадӣ. Худношинос!

Нашр шуд: 22 майи 2023

Дида шуд: 264 маротиба

 Тоҷикистон давлати соҳибистиқлол, дунявӣ ва демократие, ки сол аз сол таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат-Эмомалӣ Раҳмон тараққӣ карда истодааст.

Сатҳи  иқтисодӣ ва иҷтимоии он мунтазам рушд намуда ба яке аз давлатҳои рӯ ба тараққӣ мубаддал ёфта истодааст. Яке аз муаммои муосир, ки барои пешравии ин омилҳо монеа меорад – ин коррупсия ба ҳисоб меравад.

Ин муаммо бевосита ба сатҳи озодии иқтисодӣ, сатҳи некӯаҳволии ҷамъият, пешрафти соҳаи иҷтимоӣ таъсири манфии худро расонида, монеаҳои ҳалталаби зиёдеро ба вуҷуд меорад. Инчунин боварии шаҳрвандонро ба давлат коста гардонида, табақаҳои камбизоатиро аз ҳуқуқҳои шахсиашон маҳрум месозад. Бинобар он яке аз масъалаҳои муҳим дар ҳар як давлат ин пешгирӣ ва аз байн бурдани коррупсия ба ҳисоб меравад.

Коррупсия – ин ғайриқонунӣ истифода бурдани мансаб ё мавқеи мансаби шахс ба манфиати шахсӣ ё манфиати шахсони дигар бо мақсади ба даст овардани неъматҳои моддӣ ё ғайримоддӣ, инчунин пешниҳоди ғайриқонунии чунин неъматҳо мебошад.

Асосан сабаби ба вуҷуд омадани коррупсия ба дараҷи пасти саводи ҳуқуқии аҳолӣ - надонистани қонунҳо аз ҷониби аҳолӣ барои шахси мансабдор ба ҳисоб меравад. Аз ин лиҳоз бисёри аз шаҳрвандони мамлакат даст ба ҷиноят зада, ҳуқуқи инсонии худро поймол мекунанд. Ҳар як шахс бояд донад, ки ҷазо ба чунин ҷиноят сахт буда, ҳатман ба ҷавобгарии ҳуқуқӣ кашида мешавад. Бинобар ин он шахсе ки дониши баланди ҳуқуқӣ ва фасоди бошуурона дорад, ҳеҷ гоҳ ба ин ҷонаят даст намезанад ва ёру дӯстони худро аз ин роҳ эмин нигоҳ медорад.

Ҳар як кишвар барои аз байн бурдани ин намуди ҷиноят ки он ба вабои аср мудабаддал гардида истодааст,  талош бурда, барои паст кардани савияи он тамоми тадбирҳоро амалӣ намуда истодааст. Зеро коррупсия ҳамчун як падидаи номатлуб таъсири худро ба тамоми қишри ҷомеа мерасонад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ аз давраи ба даст овардани истиқлолият то имрӯз бисёр чорабиниҳо дар ин самт амалӣ карда шуда истодаанд. Ба монанди қабули санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи мубориза бар зидди коррупсия”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиби гузаронидани экспертизаи зиддикоррупсионии санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ” ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ҳисобида мешаванд.

Ҳамин тариқ пешгирӣ ва коҳиш додани сатҳи коррупсия аз бисёр омилҳо, ба монанди дастаҷамъӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, савияи баланди донишу маърифати ҳуқуқӣ, фаъолнокии ҳар як фарди ҷомеа дар муносибати оштинопазир бо он зуҳурот вобаста аст.

Аюбова Фарида Азимҷоновна

ассистенти кафедраи молия ва қарзи

ДПДТТ ба номи академик М.С. Осимӣ

Нашр шуд: 26 майи 2023

Дида шуд: 257 маротиба

Муҳаммадиқболи Садриддин як тан аз маддоҳони созмони “Паймони миллӣ” ин дафъа дар саҳифаи ютубиаш баҳси мактабу маориф ва гӯиё харидорӣ шудани самолоёт аз ҷониби Тоҷикистонро ба миён гузоштааст. Ин нафари дастовардҳои Тоҷикистонро чашми дидан надошта мегӯяд, ки чаро мо мактаб бунёд намекунему тайёра мехарем. Магар ӯ кӯр аст, ки дар зарфи 30 сол дар кишвар наздики 2 ҳазору 700 муассисаҳои таълимӣ бунёд шудааст. Магар ӯ намедонад, ки чи қадар хонанддагон дар ҳоли фақр дар хонаву вагонхонаҳо таълим мегирифтанд. Бас аст. Ҳарзагӯи. Имрӯз мо дорои мактабҳои пешрафта ва доро бо озмоишгоҳҳои муваффақ дорем, ки назираш дар ҷаҳон нест. Дар Донишкадаи мо дар зарфи 5 соли охир зиёда аз 30 озмоишгоҳ мавриди баҳрабардорӣ қарор гирифтааст. Магар ин пешравӣ нест? Биёед ин ҳамаро бо чашми ҳақбин бинем.

Нашр шуд: 22 майи 2023

Дида шуд: 261 маротиба

Дар саноати сабук истеҳсолоти бофандагӣ ва махсусан ресандагӣ истеҳсолоти сармояталаб ба ҳисоб мераванд. Дар ин истеҳсолот техника ва технологияи гаронбаҳои ширкатҳои пешрафта гузошта шудааст, ки барои идора намудан нарасидани муҳандисон ва мутахассисони соҳибихтисос (аз ҷумла, устоҳо, буррандаҳо ва операторони таҷҳизоти технологӣ), эҳсос карда мешавад. Дар натиҷа таҷҳизоти гаронбаҳои гузошташуда дар як қатор корхонаҳо бо иқтидори пуррааш кор намекунад ва даромаднокии истеҳсолот ва ҳосилнокии меҳнат паст шуда ба натиҷаҳои ниҳоии фаъолияти иқтисодии ин корхонаҳои соҳа таъсири манфӣ мерасонад.

Корхонаҳои соҳа, бояд ақаллан бо иқтидори оптимиалиашон фаъолият бурда, нахи пахтаро то марҳилаи ниҳоӣ коркард ва қудрати содиротии минтақаро баланд бардоранд, аммо нарасидани коргарони соҳибихтисос, коркунони  муҳандисӣ-техникӣ ин равандро душвор мегардонад. Нарасидани маҳорати техникӣ дар таъмир ва тармим боиси дуру дароз бекористии таҷҳизот мегардад.

Бо назардошти гаронбаҳоии таҷҳизоти соҳа, истифода набурдани иқтидорҳои гузошташуда ниҳоят ташвишовар аст. Корхонаҳо ҳаҷми максималии маҳсулотбарориро бо мақсади таъмини даромаднокии механизмҳои молиявии хариди таҷҳизот, бояд таъмин кунанд ва дар ин мутахассисони соҳа ҳиссагузор бошанд.

Сабаби нарасидани мутахассисони соҳа бисьёр аст. Пеш аз ҳама  дар корхонаҳо амалан  коргарон ва техникҳоро барои фаъолияти истеҳсолӣ тайёр намекунанд, курсҳои тайёрӣ мавҷуд нест ва онҳо имконияти баланд бардоштани  ихтисоси худро надоранд.

Монеъаи дигари асоси ин сиёсати соҳавӣ дар идоракунии захираҳои инсонӣ мебошад. Музди меҳнати мутахассисони баландихтисоси соҳа хеле паст. Дарвоқеъ, музди меҳнати кормандони соҳа дар байни тамоми соҳаҳои саноати кишвар пасттарин аст, ки ҳар гуна ҳавасмандиро барои фаъолият дар ин соҳа рад мекунад.

Инчунин бояд қайд кард, ки корхонаҳо ҳангоми харидани таҷҳизоти нав эҳтиёҷоти корхонаро барои тайёр намудани коргарону мутахассисон ба эътибор намегиранд.

Дар кишварҳое, ки саноати сабук, хуб тараққӣ кардааст, масалан Покистон ва Ҳиндустон дар корхонаҳои соҳа барои коргарон ва мутахассисон бо мақсади баланд бардоштани ҳосилнокии меҳнат ва истифодаи самараноки таҷҳизоти технологӣ мукофотҳои пулӣ ва имтиёзҳои иҷтимоӣ дода мешавад, ки ин боиси ҳавасмандии кормандони соҳа аст.

Истифодаи чунин таҷриба дар корхонаҳои саноати сабуки Ҷумҳурии Тоҷикистон низ барои ҷалби коргарон ва мутахассисони соҳибихтисос ва баланд бардоштани даромаднокии соҳа кӯмак хоҳад кард.

Инчунин зарур аст, ки корхонаҳои соҳаи саноати сабук коргарон ва мутахассисони ҷавонро ба бозомӯзии касбӣ тавассути ҳамкорӣ бо муассисаҳои таълимии касбии олӣ ва миёнаи махсус бо  коркард ва роҳандозӣ намудани барномаҳои мувофиқи таълимӣ ва таҷрибаомӯзӣ ҳавасманд намоянд.

Абдуллоева Ҳабиба Рӯзибоевна,    омӯзгори калони кафедраи

технологияи саноати сабук ва нассоҷӣ

Нашр шуд: 26 майи 2023

Дида шуд: 368 маротиба

 Вожаи “терор” ё “терроризм”, ки имрӯз дар воситаи ахбори умум хеле зиёд вомехӯрад, аслан маънои куштор, даҳшатафканӣ, даҳшатангезӣ, даҳшатовариро дорад. Ин зуҳуроти номатлубу даҳшатовар таърихи тӯлонӣ низ дошта,то ин сатҳ доман густурдани он албатта таҳқиқу тадқиқоти сиёсию ҷомеашиносӣ ва ғоявию маънавиро тақозо дорад. Коршиносонро зарур аст, ки сабабу омилҳои пайдоишу рушди терроризмро ҳамаҷониба омӯзанд. Зеро чунин зуҳуроти тоқатшикани даҳшатзор имрӯз ҷомеаи ҷаҳониро сахт ба ташвиш овардааст. Дар саҳифаҳои рӯзномаю маҷаллаҳо мехонему дарк мекунем, ки қисми зиёди террористон дар Шарқи мусулмонӣ хатто дар Аврупою Амрико паҳн парчами исломро баланд бардошта, зери он “Давлати исломӣ бунёд месозем”, гуфта ба куштору даҳшатоварӣ машғул мешаванд. Вале ҳамон наве, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои – миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо ва такрор таъкид менамоянд, “терроризм, дин, маҳсаб, миллат, ватан надорад”. Ва дар асл ҳам дар ягон китоб ягон дин, хусусан дини ислом нахондаем, ки инсон ба хотири ҳадафу маромҳои нопоку ношоистаи худ худкушӣ кунад ва туфайли худкушии худчандин бандагони дигарро бечон намояд. Ҳам ислом ва ҳам дигар динҳои маъмули дунё худкуширо амали нопок, ҳатто куфру бедиёнатӣ медонанд. Пас суоле ба миён меояд, ки террористиҳои маргталаб дар асоси кадом гуфтаҳо ва аҳкоми дини амал мекарда бошанд? Ҳаводиси нангину марговари террористи мамолики Шарқи исломӣ ва ҳатто кишварҳои абарқудрати ҷаҳон водор месозанд, ки имрӯз аҳли хирад, донишмандону мутаффаккирон, сиёсатмадорону ҷомеашиносон рохҳою усулҳои пешгирии чунин амалиётҳои номатлубу дунёбезоронаро ҳар чи зудтар дарёфт намоянд. Баръакси ҳол, терроризму экстромизм шубҳае, нест, ки ба аксарияти мамолики дунё метавонад сироят кунад.

Комилова Маҳбуба Ёдгоровна – омӯзгори калон

Нашр шуд: 22 майи 2023

Дида шуд: 302 маротиба

Ба назар чунин мерасад, ки фаъолони ҷомеаи шаҳрвандӣ, хосса аҳли илму зиё дар посухи сареъ ва воқеъбинона ба гуфтаҳои Муҳамадиқболи Садриддин бетарафӣ зоҳир мекунанд. Чаро. Охир ин нафари худобехабаар, лаънаткардаи халқ имрӯз бо салобату бокароҳат рӯз то рӯз худро шоҳу табъашро вазир гирифта дар ҳаққи миллату  Ҳукумат суханҳои бепоя ирсол медорад. Чандин барномаҳои рӯи кор гирифтаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро нисбати мактабу маориф нодида мегирад. Ҳатто ҷавоне, ки дар кори худ муваффақ асту имрӯз аз дастовардҳои соҳа сухан мегӯяд, гӯш кардан ҳам намехоҳад. Пас моро мебояд, ки ба ӯ бо мисолҳои аниқу дақиқ посух гӯем. Мо миллати пурбардоштем, аммо ба чунин номардон барои сар бардоштан имкон намедиҳем.  

Нашр шуд: 22 майи 2023

Дида шуд: 264 маротиба

Фазои ягонаи ҷаҳонии таҳсилот низоми маорифи ҳамаи кишварҳоро фаро гирифта истодааст. Ҷаҳонишавии таҳсилот ҳамагонро водор месозад, ки ҳамқадами замон бошанд. Гузариш ба муносибати салоҳиятнокӣ дар таълим яке аз талаботҳои раванди ҷаҳонишавии таҳсилот буда, пайваста дар пойгаҳҳои гуногуни соҳаи маориф мавриди таҳлилу баррасӣ қарор мегирад. Татбиқи таълими салоҳиятнок дар соҳаи маориф, ташаккули муҳити мувофиқи таълимӣ ва ҷустуҷӯи асосҳои пешрафтаи методологиро талаб мекунад, ки ба азхудкунии босифати салоҳиятҳои умумӣ ва касбӣ мусоидат мекунанд. Яке аз роҳҳои самараноки мусоидат ба натиҷаҳои баланди таълимӣ, муайян кардани донишҷӯени болаеқат ва баланд бардоштани таваҷҷӯҳи умумӣ ба ихтисоси интихобшуда, чорабиниҳои беруназсинфии донишҷӯйӣ мебошанд, ки хусусиятҳои рақобатпазирӣ доранд. Олимпиадаҳои гуногуни донишҷӯен, озмунҳои маҳорати касбӣ, намоишдиҳии дастовардҳои донишҷӯен дар намоишгоҳҳо, конфронсҳо ва шаклҳои дигари шабеҳи ин корҳои беруназсинфӣ аз зумраи ин чорабиниҳо мебошанд.

Мусобиқаҳои зеҳнӣ ба ташаккули масъулиятнокии иштирокчиен, таҳаммулпазирии онҳо, хама вақт ишғол кардани мавқеи фаъол, устувор будан дар мавқеи ишғолкардаи худ, таъсири мусбӣ мерасонанд. Онҳо ҳисси эътимод ба қобилиятҳои худ, қобилияти гузоштани ҳадафҳо ва ноил шудан ба онҳо, қобилияти амалӣ кардани нақшаҳои худро тарбия намуда, барои тақвияти таҳкурсии шахсияте, ки дар оянда бомуваффақият ва мустақилона масъалаҳоро ҳал карда метавонад, замина мегузоранд.

Дар партави дастуру ҳидоятҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, муассисаҳои таълимии кишвар, дар нақша-чорабиниҳои “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” гузарондани маъракаҳои зиёди муҳими илмӣ, таълимӣ ва фарҳангиро  дар сатҳҳои гуногун ба нақша гирифта истодаанд. Масалан, аз соли 2021 сар карда, Донишкадаи сайёҳӣ, соҳибкорӣ ва хизмат бо дастгирии бевоситаи Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон озмуни ҷумҳуриявии донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти олии касбии кишвар барои дарёфти “Ҷоми раёсати ДССХ” дар якчанд равияҳо баргузор карда истодааст.

Боис ба зикри махсус аст, ки дар соҳаи фанҳои дақиқ олимпиадаҳо ва озмунҳои дигари гуногун дар вақтҳои охир ҳамчун як воситаи фаъолгардонии корҳои эҷодии илмии донишҷуён ба таври васеъ истифода мешаванд. Масъалаҳое, ки дар ин озмунҳо пешниҳод мегарданд, одатан ғайристандартӣ буда, аз донишҷӯён на фақат дониши устувори фанҳои дақиқ, балки тафаккури эҷодӣ ва дар бисёр ҳолатҳо то андозае маҳорати ихтирокориро низ тақозо доранд. Қисме аз ин масоилҳо ҳатто ғояи баланди илмиро дар худ ниҳон доранд ва ҳамчун сарчашма барои пайдо шудани назарияҳои нави илмӣ хизмат карда метавонанд.

Аз дигар тараф олимпиадаҳо дар омодакунии кадрҳои баландихтисос дар соҳаҳои техникӣ ва иқтисодӣ, баландкунии ҳавасмандкунии донишҷуён ба таҳсилот, махсусан ба омӯзиши фанҳои табиӣ-риёзӣ нақши муҳиме доранд.

Дар ДПДТТ аз рӯзи аввали таъсисёбӣ ба гузарондани олимпиада, тарзи ташкили он, тартиб додани супоришҳо ва интихоби донишҷӯён диққати махсус дода мешавад. Одатан дар донишкада олимпиада дар се давр баргузор мегардад. Даври аввал умумӣ буда, дар он нисбатан мисолу масъалаҳои стандартӣ пешниҳод карда мешаванд. Даври дуввум дар сатҳи факултетҳо ҷамъбаст мегардад. Даври сеюм дар сатҳи донишкада ҷамъбаст гардида, дар он одатан 25 – 30 нафар донишҷӯёни беҳтарин иштирок мекунанд. Дар ДПДТТ ба ҳукми анъана даромадаст, ки бо ғолибони даври сеюми олимпиада, барои тайёрӣ ба олимпиадаи умумиҷумҳуриявӣ, машғулиятҳои иловагӣ доир гарданд. Ногуфта намонад, ки иштирокчиёни олимпиадаи ҷумҳуриявӣ аз ДПДТТ ҳамасола дар олимпиадаи ҷумҳурӣ фаъолона иштирок карда, сазовори ҷойи ифтихорӣ мешаванд.

Олимпиадаи хонандагон ё донишҷӯён аз фанҳои дақиқ, бахусус аз математика, ин маъмулан, сабқат дар байни хонандагон ё донишҷӯёни мактабҳои олӣ ҳангоми ҳалли масъалаҳои ғайристандартии математикӣ мебошад.

Бояд тазаккур дод, ки ҳангоми ташкили олимпиада вазифа на танҳо муайян кардани донишҷӯёни дониши қавӣ дошта, балки фароҳам овардани фазои умумии идона аз фанҳои таълимӣ, ташаккул додани шавқу ҳавас ба ҳалли масъалаҳо ва тафаккури мустақилона мебошад.

Олимпиадаи ҷумҳуриявии фаннӣ ҳама вақт бо маросими кушодашавӣ оғоз гардида, бо маросими пушидашавӣ дар фазои тантанавӣ, аксар вақт бо намоишҳои эҷодӣ, ҷамъбаст карда мешаванд. Лаҳзаҳои мукофотонидани беҳтаринҳо хеле хотирмон буда, бо иштироки роҳбарияти Вазорати маориф ва илми ҷумҳурӣ баргузор мегардад. Дар олимпиадаҳои ҷумҳуриявӣ гузарондани чорбиниҳои фарҳангӣ ва ташкил кардани сайругашт ба ҷойҳои таъриҳӣ дар назар дошта мешавад.

Нигоҳи кӯтоҳ ба таърихи раванди олимпӣ. Тибқи маълумотҳои сомонаҳои интернетӣ аввалин озмунҳои зеҳнӣ барои мактаббачагон бо номи "Олимпиада барои ҷавонон" дар Русия дар асри XIX ҷамъияти астрономии Империяи Русия ташкил кардааст. Аз соли 1885 баргузории олимпиадаҳои ғоибонаи маҷаллаи "Вестник опытной физики и элементарной математики" оғоз ефтаст. Олимпиадаи математикӣ бошад, якумин маротиба соли 1895 дар Австро-Венгрия баргузор гардидааст. Дар Иттиҳоди Шӯравӣ бошад, олимпиадаҳои аввалин соли 1933 дар шаҳри Тбилиси (аввалин дар СССР сабқати математикии мактаббачагон), соли 1934 дар  Ленинград (аввалин олимпиадаи математикии шаҳрии расмӣ дар Иттиҳоди Шӯравӣ) ва соли 1935 дар Москва баргузор гардидаанд. Аввалин олимпиадаҳо, ки дар онҳо хонандагони мактабҳои шаҳрҳо ва ҷамоҳирҳои гуногуни Иттиҳоди Шӯравӣ ширкат варзиданд, дар солҳои 50-ум баргузор шуда буданд.

Бояд қайд кард, ки рушди воқеии ҳаракати зеҳнии ҷавонони донишҷӯ дар Иттиҳоди Шӯравӣ оғоз ефт. Пионер ва авангарди олимпиадаи математика соли 1934 донишгоҳи Давлатии Ленинград бо ташаббуси олими олиҷаноб Борис Делоне буд.

Ногуфта намонад, ки дар вақтҳои охир олимпиадаҳои байналмилалии мактаббачагон ва донишҷӯён ҳам дар реҷаи «онлайн» ва ҳам дар реҷаи «оффлайн» хеле фаълол мебошанд. Ба ин мусобиқаҳо дастаҳои кишварҳо даъват карда мешаванд, ки одатан аз 4-6 нафар иборат мебошанд. Ҳар як кишвар, дар аксари ҳолатҳо муассисаҳои таълимӣ мустақилона бо интихоби дастаи худ ва интихоби олимпиада сару кор доранд. Дар айни замон теъдоди зиёди системаи олимпиадаҳои байналмилалии мактаббачагон ва донишҷӯён мавҷуд ҳастанд. Бояд қайд кард, ки сатҳи супоришҳо ва вазифаҳо дар ҳамаи олимпиадаҳои байналмилалӣ хеле баланд аст.

Бояд қайд кард, ки дастгирии ҷавонони болаеқат дар системаҳои таҳсилоти олӣ ва касбӣ имрӯз яке аз самтҳои афзалиятноки фаъолияти вазорати маориф ва илми Тоҷикистон мебошад. Дастгирии давлатӣ бошад, ҳам бо таҳияи муқаррароти консептуалӣ, ки дар асоси онҳо сиесати давлатии ҷавонон ташаккул меебад ва амалӣ карда мешавад, ҳам бо дастгирӣ ва ҳавасмандкунии бевоситаи ғолибон ва ҷоизадорон баръало ҳис карда мешавад.

Ба ҳамаи иштирокчиёни олимпиадаҳои ҷумҳуриявӣ ва байналмиллалӣ, ки ҳамасола дар ин чорабиниҳо фаъолона ширкат меварзанд, муваффақият орзу менамоем.

Сардор Ғуломнабиев, устоди ДПДТТ дар шаҳри Хуҷанд

Нашр шуд: 22 майи 2023

Дида шуд: 329 маротиба

Мо ба ҳарфу ҳиҷои ноҷои Муҳаммадиқболи Садриддин, ки бо роҳнамоии “Падараш” Муҳиддин Кабирӣ пайваста лоф мезанад, нафрат дорем. Ин нафари лаъин ба ҷои он, ки обрӯи миллатро берун аз Тоҷикистон боло бардорад, аз таги нохун чирк меобад. Изои муъмин ҳарои мегӯянд.Вале як мӯйсафеди бечора, ки синаш ба 70 даромадаст, ба хотири насиҳати ин баддаҳон сухан гуфту ба бало монд. Ҳатто ёрои гап задан надод. Агар ту воқеан ҳам бузугу бузургманиш мебудӣ, то ба охир сухани муйсафедро гӯш мекардӣ. Аққалан аз ҳарфҳои ӯ чизеро ба худ мегирифтӣ. Ба фикри ту ҳар он касе, ки имрӯз давлатро пуштибонӣ мекунанд, Президентро эҳтиром дорад, чоплусу дурӯя аст. Охир Президент чӣ кори барои миллат кард. Сулҳ овард, ба ободи кӯшид, ҷони ҷавонашро қурбони саодати миллат кард, магар ӯ гунаҳкор аст. Не гунаҳгор шумоне ҳастед, ки кинаву кудуратро аз дил намебардоред.

Нашр шуд: 22 майи 2023

Дида шуд: 696 маротиба

Номи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон ҳамчун асосгузори якчанд ташаббусҳои ҷаҳонӣ дар таърих бо ҳарфҳои заррин сабт хоҳанд шуд. Дар соҳаи об метавон ташаббусҳои зеринро номбар кард, ки дар чанд соли охир рӯйи кор омаданд: "Соли байналмиллалии оби тоза 2003”,”Соли байналмиллалии ҳамкорӣ дар соҳаи об 2013”,” даҳсолаи байналмиллалии амалиёти об барои ҳаёт 2005-2015”,” Даҳсолаи байналмиллалии амал “Об барои рушди устувор 2018-2028”.

3 марти соли 2021 бошад, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомали Раҳмон дар видеоконференсия мулоқоти якумро бо иштироки Дабири тамоми Созмони байналмилалии обуҳавошиносӣ Петери Таалас ва боз президентҳои якчанд давлатҳои дигар, гузарониданд.  Дар ин конфронс, Пешвои миллат пешниҳод намуданд, ки соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пирях эълон гардида, санаи он маълум карда шавад. Бо ҳамин 14 декабри соли 2022 пешниҳоди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ шуда аз соли 2025 санаи 21 март ҳамасола ҳамчун рузи байналмилалии ҳифзи пирях таҷлил карда мешавад. Ин иқдоми навбатии Пешвои миллат аз тарафи 153 кишвари узви Созмони Миллали Муттаҳид ҷонибдорӣ карда шуд.

Баъзе маълумотҳои ҷолиб оид ба пиряххҳо

Мақолаи мазкур характери оммавӣ, ахборотӣ, реферативӣ дошта бо истифода аз сомонаҳои интернетӣ, дар партави ташаббусҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон дар масъалаҳои марбут ба об ва пиряхҳо таҳия гардидааст.

Пирях омехтаи бузурги барфи табиии заминӣ ва яхҳое мебошад, ки аз  атмосфера сарчашма мегиранд ва дар зери таъсири қувваи вазнинӣ доимо тамоили ба поён ҳаракат карданро доранд. Пиряхҳо шакл ва андозаи гуногунро доро мебошанд. Аксар вақт пиряхҳо шакли гунбазро мегиранд. Онҳо бо сабаби дар муддатҳои тӯлонӣ ҷамъшавии боришот (барф) ташаккул меебанд.

Сараввал бояд қайд кард, ки илми махсусе арзи ҳастӣ дорад, ки бевосита бо омӯхтани пиряхҳо мащғул ҳаст. Ин илм глятсиология ном дошта, бо забони тоҷикӣ онро метавон илми пиряхшиносӣ номид. Умуман, илми глятсиология нисбат ба илми пиряхшиносӣ доираи васеътари омӯзиш дошта, онро ҳамчун илм дар бораи ҳамаи яхҳои табиӣ, дар ҳама навъҳояш, чи дар сатҳи Замин, чи дар атмосфера, ва чи гидросфераю литосфера мураррифӣ кардан мумкин аст.

         Пиряхро бо роҳҳои гуногун тасниф карда, номгузорӣ кардан мумкин аст, вале одатан ва маъмулан се навъи онҳоро ҷудо мекунанд:

Пиряхҳои кӯҳӣ пиряхҳое мебошанд, ки дар баландиҳои системаи кӯҳӣ,  бо сабаби паст будани ҳарорат ташаккул меёбанд. Одатан чунин пирях дар қуллаҳои кӯҳҳо ҷойгир аст. Сатҳи болоии пирях оҳиста об мешавад ва обҳои пайдошуда бо суръати хеле суст аз пирях ба доманакӯҳҳо ва аз онҳо ба поен ҳаракат карда, бо ин роҳ маҷроҳоро ташкил медиҳанд.

Пиряхҳои наздибаҳрӣ  асосан пиряхҳое мебошанд, ки  дар Гренландия ва Антарктида ҷойгир ҳастанд. Одатан, ин пиряхҳо  дар соҳил ҷойгир мешаванд ва  аз соҳилҳо ба сӯйи баҳру уқёнусҳо ҳаракат мекунанд. Вақте ки пирях аз соҳилҳо  то андозаи муайяне ба дохили уқёнусҳо  ворид мегардад, одатан пирях мешиканад, ва дар натиҷа айсбергҳо пайдо мешаванд.

Айсберг аз калимаи олмонӣ гирифта шуда, тарҷумаи таҳтуллафзиаш яхкӯҳ ё кӯҳи ях мебошад. Айсберг ин як пораи калони ях буда, озодона дар уқенус е баҳр шино мекунад. Одатан, айсбергҳо аз пиряхҳои наздибаҳрӣ  ҷудо мешаванд. Азбаски зичии ях 920 кг/м3 ва зичии оби баҳр тақрибан 1025 кг/м3 аст, тақрибан 90% ҳаҷми айсберҳо зери об монда, танҳо 10% ҳаҷми айсберг аз болои об мемонад.

Пиряхҳои пӯшанда, пиряхҳои кулоҳмонанд буда, одатан дар минтақаҳои наздиқутбӣ ташаккул меебанд. Чунин пиряхҳо дар Антарктида ва Артика майдони хеле калонро ишғол мекунанд. Ҳаракати пиряхи пӯшанда бо сабаби вазни хеле зиёд доштани он ба амал меояд. Онҳо аз қисми марказии гунбаз ё кулоҳ ба минтақаи соҳилӣ ба поён рафта, ба обҳои уқёнусҳо равона мегарданд

Нақши пиряхҳо дар табиат хеле калон ва муҳим аст. Пиряхҳо ба иқлими Замин тавассути паст кардани ҳарорати ҳаво ва афзоиши боришот таъсир мерасонанд. Онҳо инчунин релефҳои аслиро ҳамвор мекунанд, рельефи сатҳро аз нав ташкил мекунанд, теппаҳои баҳриро ташкил дода, обанборҳоро ба вуҷуд меоранд. Обшавии пиряхҳо ба иқлими сайера таъсири назаррас мерасонад. Обшавии барзиёди пиряхҳо метавонад, боиси баланд шудани ҳарорати миёнаи солонаи замин гардад. Пиряхҳо ба уқенуси ҷаҳонӣ таъсир мерасонанд. Ҳангоми обшавии пиряхҳо сатҳи уқенуси ҷаҳонӣ меафзояд ва хосиятҳои оби уқёнус низ метавонанд тағйир ёбанд. Инчунин пиряхҳо манбаи оби тоза мебошанд. Онҳо захираи асосии оби тозаи сайераро ташкил медиҳанд. Ин на танҳо барои аҳолии Замин, балки барои ҳайвонот низ хеле муҳим аст. Пиряхҳо дарёҳои навро ба вуҷуд меоранд, ки бе онҳо кишоварзӣ кардан ғайриимкон аст.

Прияхҳоро аз чихати андоза ва шакл тасниф кардан мумкин аст. Қариб 75%-и масоҳати Гренландияро ва қариб 100%-и Антарктидаро пиряхҳо ишғол мекунанд. Майдони яххо ба хазорхо километри мураббаъ мерасад. Пиряхҳо тақрибан 10% тамоми сатҳи Заминро ишғол мекунанд.

Бузургтарин пирях дар Амрикои Шимолӣ дар Аляска кашф шудааст. Ин шохаи гарбии пиряхи Хаббард мебошад. Дарозии он кариб 116 километр аст.

Бузургтарин ғафсӣ, ки дар  пиряхҳо ба мушоҳида расидааст, 4330 метрро ташкил медиҳад. Он дар Антарктида, дар наздикии истгоҳи Ричард Берд ёфт шудааст. Ғафсии ях дар Гренландия 3200 метр аст.

Суръати харакати пиряххо хурд буда, дар як шабонаруз кариб 32 метрро ташкил медихад. Суръати баландтарини пиряххо дар Аляска ба мушоҳида расидаст. Пиряхи Таку дар давоми 52 сол бо суръати 106 метр дар як сол харакат кардаст.

Пиряхи Батур, дар  Покистон ҷойгир аст. Дарозии пирях 56 километрро ташкил медиҳад. Ба пирях рафта расидан осон нест. Роҳ ба он вобаста ба шароити обу ҳаво ва сатҳи омодагии физиологии  шахс тақрибан панҷ рӯзро ташкил медиҳад.

Пиряхи Йостедал, дар Норвегия ҷойгир аст. Дарозии пирях 60 километрро ташкил медиҳад. Он барои кӯҳнавардӣ дастрас аст.

Пиряхи Ҷанубии Инилчек, дар шимолу шарқи Чин, дар кӯҳҳои Марказии Тянь-Шан ҷойгир аст. Дарозии пирях 61 километрро ташкил медиҳад.

Пиряхи Балторо, дар Покистон ҷойгир аст. Дарозии ин пирях 62 километрро ташкил медиҳад.

Пиряхи Биафо, дар Покистон, дар қаторкӯҳҳои Каракорум ҷойгир буда, дарозии он 63 километрро ташкил медиҳад.

Пиряхи Брюгген, дар Чили воқеъ буда, дарозии он 66 километрро ташкил медиҳад.

Пиряхи Сиачен, дар байни Покистон ва Ҳиндустон ҷойгир аст. Дарозии ин пирях 75 километрро ташкил медиҳад.

Пиряхи Федченко, дар Тоҷикистон мавқеъ дошта, дарозии он 77 километр аст. Ин калонтарин пиряхи ғайриқутбӣ мебошад. Пирях ба номи муҳаққиқи рус Федченко А.П., ки ин пиряхро соли 1928 кашф кардааст, номгузорӣ шудааст.

Пиряхи Хаббард. Пирях дар кисми обй вокеъ буда, ба тарафи халичи Аляска харакат мекунад. Дарозии ин пирях 122 километр аст.

Пиряхи Ламберт-Фишер, воқеъ дар Антарктида буда, дарозии пирях 400 километр аст.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бошад, пиряхҳои калонтарин инҳоянд: Чи хеле, ки қайд карда шуд: Федченко [651,7 км², дарозиаш 77 км],  ГруммГржимайло [160 км², дарозиаш 36,7 км], Бивачний [197 км², дарозиаш 27, 8 км], Гармо [153 км², дарозиаш 27,5 км], Савуқдараи Калон [69 км², дарозиаш 25,2 км], Ҷамъияти Географӣ [81,8 км², дарозиаш 21,5км], Гандо [55 км², дарозиаш 22,5 км], Зарафшон [41 км², дарозиаш 27 км]

Тибқи маълумоти мавҷуда дар марзи Тоҷикистон 8492 адад пирях ба ҳисоб гирифта шудааст, ки майдони умумии онҳо 8476,2 километри мураббаъро ташкил намуда, қариб 6 % масоҳати ҷумҳуриро дарбар мегирад. Пиряхҳо асосан дар Помири Шимолию Ғарбӣ ва кӯҳистони Ҳисору Олой воқеъ гардидаанд. Бештари пиряхҳо дар баландиҳои аз 3000-3500 то баландиҳои 3500-5300 м ҷой гирифтаанд. Дар пиряхҳои кишварамон 456,9 километри муккааб об захира шуда, соле ин пиряхҳо ба дарёҳо 61,8 километри мукааб об медиҳанд, ки дар давоми 12 сол аз тамоми дарёҳои Осиёи Миёна ҷорӣ мегардад, баробар аст.

Дарёҳои калонтарини Тоҷикистон (Сир, Зарафшон, Панҷ ва ғайра) аз пиряхҳо ибтидо мегиранд. Аҳамияти пирях бобати ба об таъмин кардани соҳаҳои гуногуни халқи мамлакат бузург аст.

 Сардор Ғуломнабиев, устоди ДПДТТ дар шаҳри Хуҷанд

Нашр шуд: 22 майи 2023

Дида шуд: 311 маротиба