Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ қайд карданд, ки «Дар оғози солҳои навадуми асри гузашта – замоне, ки давлати соҳибистиқлоли мо аввалин қадамҳои худро мегузошт, Тоҷикистон бо фитнаву дасисаи нерӯҳои ифротгароии дохилӣ ва хоҷагони хориҷии онҳо ба гирдоби мухолифати шадиди сиёсӣ ва баъдан ба оташи ҷанги таҳмилии шаҳрванди кашида шуд, ки он боиси қурбониҳои зиёди ҷонӣ ва хисороти бузурги моддиву маънавӣ гардид».
Дар ҳақиқат афроди беруна, мамлакатҳои ҳамсояву дур, ки сиёсати гуногунро пайравӣ менамоянд кӯшиш ба харҷ дода мехоҳанд мамлакатҳои гуногунро ба зери сиёсати пайравикунандаи худ аз ҷиҳати иқтисодиву сиёсӣ муттаҳид намуда роҳ ба иқтисоди дохилии он ёбанд ва аз ҷиҳати иқтисодӣ онро роҳгумзада созанд ва ба манфиати худ то қадри имкон истифода баранд. Ин намуд таҷриба ва амалия байнидавлатӣ вуҷуд доранд ва аксарияти давлатҳо ин амалияи нодурусти ба осудагиву оромӣ мухолифро пайравӣ менамоянд, ки ояндаи он нокомӣ ва гум кардани алоқаҳои байнидавлативу баамалории нокомиҳои маънавӣ мебошад. То қадри имкон ин равияву амалҳои нокомсозанда дар таҷрибаи ҷаҳонӣ амал мекунад ва бо ин роҳ муносибатҳои баробар ва баробарҳуқуқро аз байн мебаранд ва боиси зӯрии ниҳониро байни давлатҳо баамалӣ овардан сабаб мешаванд. Набояд байни давлатҳо ин намуд муносибатҳо ҷой дошта бошад. Баробарҳуқуқӣ, эҳтиром байни давлатҳои миёнаву абарқудрат, ҳукумрон бошад. На як давлат хоҳад аз шартнома барояд ё ки онро бо хоҳиши худ бекор кунад. Ин набояд дар муносибатҳои байнидавлатӣ ҷой дошта бошад.
Аз дигар тараф дасисабозиҳои дохили ҳизбӣ ва дохилии мардумӣ, дар ҷомеъа ҷой дошта низ саҳми калонро оиди вайронсозӣ ва баамалоии низоъҳои байнигурӯҳӣ, дохили ҷомеъавӣ сабаб мешавад, ки саҳми онҳо дар вайронсозӣ хело калон ва даҳшатнок мебошад.
Қайд кардан ба маврид аст, ки ҳизбу ҳаракатҳои гуногун байни мардум ақидаҳои росту дурӯғи худро тарғиб намуда ба баамалоии тарафҳои мухолифини давлативу, зидди давлати баамал оварда шӯру мағалро, оқибат куштору нооромиро дар мамлакат баамал оварданд. Инсонҳо ба фардои орому осуда боварӣ надоштанд ва боварӣ қариб аз байн рафта буд. Гуфтори бузургон, охири шаби сияҳ сафед аст, албатта қиммати худро гум накардааст ва ҳеҷ гоҳ гум намекунад ва пайваста рӯзгори инсонҳоро равшан мегардонад. Барои бунёди рӯзи равшани бардавом ақли солим, иродаи мустаҳакам, дурбинии таҳаммулпазирона лозим буд, ки ин сифатҳоро президенти ҷумҳуриамон зоҳир намуда, ба муросо омадани мухолифинро талаб карданд ва барои амалӣ кардани ин нақша ҳамаи чораҳои заруриро андешиданд. Албатта дар ин лаҳзаҳои пурмасъулият якчанд шабҳои бехоби паси сар мешавад. Фикру хаёли печ дар печ бо саволҳои, аз кадом тарафи муаммо сар кардан лозим, ки масъала ҳалли худро ёфта бошад. Оё мухолифин ба ину он пешниҳодҳои ман розӣ мешуда бошанд. Агар розӣ нашаванд, пас чи кор бояд кард? Агар ин гуфтушунидҳои забонӣ тӯл кашад, пас ҳоли мардуми фирорӣ чи мешуда бошад? Оё ин равандро тезонидан мумкин аст? Барои тезонидан чи бояд кардҳо барин саволҳои Раҳмонӣ фикри пешвоямонро банд месохт ва ҳалли тезтари онро барои пайдо кардан аз кадом тарафи масъала бояд дохил шуд ва кадом масъалаҳоро кундалнг бояд гузошт, роҳбарамонро ба ташвиш меандохт. Ақлу тамизи фарогири роҳбарамон ҳаммаи ҷабҳаҳои ин масъаларо пайваста омӯхта, ҳалли дурусти онро пайдо карда пас муамморо барои таҳлилу ҳалкунӣ ба миён гузошт. Ҳамаи он шабҳои бехобӣ, масъалагузориҳои дақиқу нотакрори пешгӯянда ва пешбинанда, кори худро кард ва сулҳи деринтизори тоҷикон дар арсаи ҷаҳонӣ партавафшон шуд, ки хизматҳои Пешвоямон муайянкунанда ва бунёдсозанда буд. Албатта муҳаббати беандозаи президентамон ба мардуми кишвар, нисбат ба талаботҳои кӯтоҳандеши ифродгароӣ мухолифин якчанд андоза боло гирифт ва сулҳ дар кишвар пойдор гардид. Ин ҳама аз дурбинӣ ва таҳаммулпазирии президентамон нисбат ба муаммоҳо, гувоҳӣ медиҳад. Дар ҳамаи ин баҳсу мунозира ва кашмакашиҳо ақли буррои призидентамон кори худро кард ва сулҳ пойдор гардид. Албатта ақли бурро ва таҳаммулпазирӣ беандозаи халқамон, масъалаи пайдошударо дуруст аз ҷиҳати ҳам иқтисодиву ҳам сиёсӣ фаҳмида рӯ ба дастгирии ақли солим карданд. Дастгирии онҳо буд, ки муаммо ҳалли худро ёфт. Бе дастгирии мардум ҳалли муаммо тӯл кашиданаш мумкин буд.
Файзулло Ҷалилов, дотсенти кафедраи физика ва химия
