Наврўз — юртимизнинг гўзал айёми, эзгулик, нафосат тимсоли. Наврўз — пок туйғулар, улуғ ниятлар айёми. Улуғ орзулардан улуғ режалар туғилади. Шу боис ҳам Наврўзи оламни барча бирдек интизорлик билан кутади.
Энг қадимий ва асл миллий қадриятларимиздан бири бўлган Наврўз мустақиллик йилларида юртимизда яшаётган барча миллат ва элатлар учун том маънодаги умумхалқ байрамига айланди.
Наврўз миллий қадриятларимизни тараннум этувчи ҳақиқий халқ байрами. Унинг ўзига хос тарихи Она халқимиз тарихи билан чамбарчас боғлиқдир. Ота-боболаримиз Наврўзни байрам қилишдан ташқари, у билан боғлиқ бўлган табиат ҳодисаларини ҳам кузатганлар. Бу кузатувларини қўлёзма ҳамда босма китобларда ёзиб қолдирганлар.
Наврўз, манбаларда айтилишича араблар истилосидан анча илгариги даврларда хам кенг нишонланган.
Бир донишманддан Наврўз қачондан бошлаб байрам қилинганини сўрашибди. У — Ой ва Қуёш пайдо бўлган пайтдан бошлаб байрам қилинган, деб жавоб берибди. Абу Райҳон Беруний: “Қуёш ва Ой фалакнинг икки кўзи бўлганидай, Наврўз ва Меҳржон замоннинг икки кўзидир”, деб жавоб берган экан. Наврўзда, яъни баҳорда кеча ва кундуз тенглашади, кузда эса бу ҳолатнинг такрорланиши кузатилади. Бу ҳолат Меҳржон деб аталган.
Наврўз элимизнинг севимли байрами, чунки инсон қишдан анча зада бўлиб, зерикиб чиқади. Фасллар келинчаги баҳорни орзиқиб, соғиниб кутиб олади. Деҳқон боболар кўкламги ишни Наврўзи оламнинг илк кунларидан бошлайдилар. Ер ҳам йилбошини кутиб ётгандай, эркин нафас ола бошлаб, жонланади, уна бошлайди.
Дунёдаги ҳамма халқ ва элатларда она замин мавсумлари кутиб олинишининг ажойиб таомиллари бор. Айниқса, баҳор келиши билан табиат уйғонади, олам яшилликка бурканади, инсон табиатида янги ҳис-туйғулар жўш уради, эзгулик ва яхшилик ҳаммани шодликка, меҳнатга, олижаноб фазилатларга ундайди. Наврўзи олам бошланиши билан халқимиз тантанали байрамни дўсту қадрдонлар билан нишонлайди.
Қадимда ҳам умумхалқ байрами Наврўзни кутиб олиш учун катта тайёргарлик кўрилган. Байрам олдидан уй-жойлар тозаланган, ҳовлиларга, боғларга анвойи гуллар би¬лан безалган, ҳамма ўзига янги кийимлар тикдирган. Наврўз кунлари кишилар қўни-қўшни, қариялар, ёр-биродарлар ва қариндошлар билан дийдорлашишган, араз-гиналарга барҳам беришган. Шу улуғ айём давомида беморларни бориб кўриш, ҳол-аҳвол сўраш ҳар бир кишининг бурчи ҳисобланган. Марҳумларнинг қабрлари зиёрат этилган.
Наврўз байрамига атаб оилаларда махсус баҳор таомлари, яъни ялпиз, откулоқ, жағ-жағ, шўра, йўнғичқадан ва бошқа кўкатлардан сомса, патир, бийрон ва кўк чучваралар тайёрланади. Айниқса, сумалак сайли алоҳида кўтаринкилик билан кутиб олинади.
Наврўз ёшартириш, жонлантириш, ва юксалтириш байрами. Бу байрам элимизнинг миллий ғурури, виждони, эрки. Барчани эркин нафас олишга чорлайди, руҳиятини кўтаради, қалбларда қувонч уйғотади, яшашга иштиёқни оширади. Ҳаммани бирдек ободончиликка, кўкаламзорлаштиришга, бир сўз билан айтганда, яратувчанликка чорлайди.
Наврўз куни етти хил ўсимлик бошоғидан ёки жўхоридан тайёрланган гўжа ҳам йил бошининг қадимий удумларидан ҳисобланади. Айниқса, ун ва ундирилган буғдой майсаси қиймасидан тайёр¬ланган сумалак — йил бошини байрам қилувчи барча Шарқ халқлари, жумладан Ўрта Осиё халқлари учун Наврўзнинг рамзи сифатида эъзозланиб келинади.
Наврўз байрамининг асосий қисми оммавий сайиллардан иборат. Дорбозлар, қизиқчилар, масхарабозлар, ўйинчилар ўз санъатларини намойиш этиб, сайлларга файз киритади. Халқ одатларидан кураш ва кўпкари турли миллий ўйинлар ташкил этилади.
Наврўз аёллар учун унутилмас байрам, қиз-жувонлар сайлгоҳларга зеб-зийнатлар тақиб, ясаниб боришади, у ерда алоҳида давра ташкил қилиб, ўз тенгқурлари билан гурунглашиб, дам олишади. Дутор чертиб, доира чалиб, қўшиқ ва лапарлар айтилади.
Халқимиз ҳозир ҳам Президентимиз ва ҳукуматимиз раҳнамолигида ота-боболаримизнинг бу ажойиб анъаналарини изчил давом эттириб келмоқда. Наврўз байрами оилаларда, ёру дўстлар даврасида, шаҳар ва маҳаллаларда, мактаблар, олий ва ўрта ўқув юртларида тантанали нишонланяпти.
Наврўз байрамини ўтказишда янгича одат-удумлар қўлланилиши унинг маънавий мақсадини бойитиб боряпти. Наврўзнинг юртдошларимиз маънавий маданиятини ошириш, эстетик дидини ўстиришдаги хизмати беқиёсдир. У кишиларга маданий ҳордиқ беришдан ташқари, самарали меҳнат қилиш учун куч ва илҳом бағишлайди.
Дадахон Ҷӯраев, устоди ДПДТТ дар шаҳри Хуҷанд
